Μπερντιάνσκ

/ Αστικό τοπίο και γεωγραφία / Γεωγραφία / Η ενδοχώρα της πόλεως-λιμανιού

Η ενδοχώρα της πόλεως-λιμανιού

Συγγραφέας 1: KONSTANTINOVA VIKTORIA
Συγγραφέας 2: LYMAN IGOR
Μετάφραση: ABDULLAYEVA-VAGIA MARIANNA

Πολλές δεκαετίες πριν την ίδρυση του Μπερντιάνσκ, ακόμα και τον 18^ο αι. οι ερευνητές είχαν αναφερθεί στη σημαντική θέση της μακρόστενης χερσόνησου Μπερντιάνσκαϊα κοσά. Η τοποθεσία που αργότερα εντάχθηκε στην πόλη-λιμάνι Μπερντιάνσκ, συμπεριλαμβάνοντας και το φρούριο Πετρόβσκαϊα κοντά στο στόμιο του ποταμιού Μπερντά και την περιοχή Μπερντιάνσκαϊα κοσά περιγράφεται στο «Το ημερολόγιο του ταξιδιού στη Νότια Ρωσία το 1773—1774 με συγγραφέα τον Γκιλντενστέντ, ακαδημαϊκό της Ακαδημίας Επιστημών της Αγίας Πετρούπολης» ως εξής: το φρούριο Πετρόβσκαϊα βρίσκεται στη μακρόστενη χερσόνησο που υψώνεται πάνω από την θάλασσα κατά δύο σαζέν και βρέχεται νότια με την Αζοφική θάλασσα, ενώ δυτικά έχει λιμάνι εκτάσεως τεσσάρων τετραγωνικών βερστά. Το λιμάνι αυτό δημιουργείται από τον μικρό ποταμό Μπερντά. Μια αμμώδης ακτή με φάρδος 100 βήματα το χωρίζει από την θάλασσα. Την άνοιξη, όταν παρατηρείται υψηλή στάθμη νερού, το λιμάνι ενώνεται με την θάλασσα. Ο κόλπος του Μπερντιάνσκ έχει καλαμιές. Δυτικά του λιμανιού σε νοτιοδυτική κατεύθυνση προς τη θάλασσα απλώνεται η μακρόστενη χερσόνησος με μήκος 10 βερστά και φάρδος μερικά βερστά. Στη χερσόνησο αυτή υπάρχουν πολλές μικρές αλμυρές λίμνες. Αφού περιέγραψε την τοποθεσία αυτή, ο ακαδημαϊκός Γκιλντενστέντ έγραφε: «Ίσως και ο κόλπος του Μπερντιάνσκ θα μπορούσε να γίνει ένα απολύτως ασφαλές λιμάνι, αν γινόταν να καθαριστεί και να ενωθεί με την θάλασσα μέσω του καναλιού» [1] .

Στη περιγραφή του 1845 του Μπερντιάνσκ και των περιχώρων του, το «Νοβοροσσίσκι καλεντάρ» ενημέρωνε πως στην περιοχή Μπερντιάνσκαϊα κοσά υπάρχουν τρείς αλμυρές λίμνες: Ντόλγοε, Κρούγλοε και Μπέλοε (Долгое, Круглое, Белое), οι οποίες παράγουν αλάτι ως 80 χιλιάδες πούντ. Η γύρω περιοχή του Μπερντιάνσκ ήταν πλούσια σε λιθάνθρακα [2] . Το 1862 ο ανταποκριτής του Μπερντιάνσκ της «Οντέσκι Βέστνικ» έγραφε για τα ορυκτά, ότι στα 40-50 βερστά από το Μπερντιάνσκ, δίπλα στην τοποθεσία Κορσάκ-Μογκίλα, ανακαλύφθηκαν μεταλλεύματα και άνθρακας [3] .

Στα μέσα πλέον του 19^ου αι. ο τύπος εξέφραζε ελπίδες πως η αξιοποίηση της περιοχής Μπερντιάνσκαϊα κοσά θα συνέβαλε στην ανάπτυξη του Μπερντιάνσκ. Υπήρχε η πληροφορία πως η πόλη είχε κτισθεί παραθαλάσσια στις αρχές της μακρόστενης αυτή χερσονήσου, η οποία δημιουργήθηκε από τα ιζήματα του ποταμιού Μπερντά, από την οποία πήραν την ονομασία τους η χερσόνησος και η πόλη. Η χερσόνησος η οποία προβάλλει στη θάλασσα, με κατεύθυνση προς το Νότο, είναι ένα μακρόστενο κομμάτι ξηράς με φάρδος από 100 ως 200 σαζέν και μήκος 17 βερστά, και καταλήγει εσε ένα στρογγύλεμα σαν δρεπάνι, δημιουργώντας έναν κόλπο, στον οποίο μπορούν να χωρέσουν γύρω στα 100 εμπορικά πλοία, προστατεύοντας τα απ’ όλους τους ανέμους. Αυτά τα πλοία μπορούν να φορτώνονται κοντά στην ακτή με βύθισμα από 10 ως 11 πόδια. «Με άλλα λόγια, η χερσόνησος Μπερντιάνσκαϊα κοσά αποτελεί μία φυσική γέφυρα, είναι ένα πολύτιμο κόσμημα του Μπερντιάνσκ, καθιστώντας την πόλη ένα μοναδικό λιμάνι στην Αζοφική θάλασσα», επειδή σε όλα τα άλλα λιμάνια τα αβαθή ύδατα αναγκάζουν τα καράβια να αγκυροβολούν μερικά βερστά μακριά από την ακτή [4] .

Το 1861 ο τύπος ενημέρωνε πως η έκταση όλης της εύφορης γης που άνηκε στο Μπερντιάνσκ σύμφωνα με τις επίσημες πηγές αποτελούνταν από προσβάσιμα εδάφη με έκταση 5.732 ντεσιατίνα 1.584 σαζέν, απροσπέλαστα εδάφη με έκταση 2.495 ντεσιατίνα 1.242 σαζέν, συνολικά 8.228 ντεσιατίνα 1.626 σαζέν. Από τα προσβάσιμα εδάφη 932,5 ντεσιατίνα χρησιμοποιούνταν σε κήπους, αγρούς, δημόσια και ιδιόκτητα κτίρια, τα δε υπόλοιπα ήταν βοσκότοποι. [5] .

Βάση περιγραφών της ενδοχώρας του Μπερντιάνσκ μπορούμε να μιλάμε για εξειδίκευση στην αλιεία από τους Ουκρανούς κατοίκους της περιοχής Λισόκ-Σολντάτσκαϊα Σλομπόντκα (Лисок-Солдатская слобода), , και τους πρώην ναυτικούς, κατοίκους της περιοχής Ματρόσσκαϊα Σλομποντά-Βόλναϊα (Матросская слобода-Вольная), ενώ με την κηπουρική και τα αμπέλια ασχολήθηκαν οι μεννονίτοι που κατοικούσαν στη Νεμέτσκαϊα Σλομποντά (Немецкая слобода-Колония), και τέλος οι κάτοικοι της αυθαίρετα δημιουργηθείσας περιοχής Σομπάτσια Μπάλκα κατασκεύαζαν τούβλα. Επίσης σχετικά με τα περίχωρα του Μπερντιάνσκ να σημειώσουμε πως τα Μπλίζνιε και Ντάλνιε Μακόρτι (Ближние и Дальние Макорты), η απογραφή του 1897 τα ονόμαζε οικισμούς, «που βρίσκονται δίπλα στις πόλεις, αλλά δεν ενοποιούνται μαζί τους». Σε ένα έγγραφο ονομάζονται οικισμοί, ενώ σε άλλο ονομάζονται προάστια και εξειδικεύονται στην αμπελοκαλλιέργεια, την κηπουρική και τη γεωργία. Τα περίχωρα Μπλίζνιε και Ντάλνιε Μακόρτι βρίσκονταν στις ανατολικές πλαγιές του «βουνού» σε απόσταση από τους άλλους οικισμούς του Μπερντιάνσκ. Το «γκοροντσκάια κοσά» [«городская коса»] που συμπεριλαμβάνεται σε αυτή την λίστα αποτελούσε οικισμό ψαράδων, ο οποίος εμφανίστηκε τυχαία πριν από το Μπερντιάνσκ. Η απόσταση από το Μπερντιάνσκ ως τον οικισμό στο Κοσά ήταν αρκετά μεγάλη. Όσον αφορά τα άλλα προάστια της πόλης, το Σομπάτσια Μπάλκα βρισκόταν στη πλαγιά του «βουνού», το Σολντάτσκαϊα Σλομποντά (Λισκί, Λισόκ) χωριζόταν από την υπόλοιπη πόλη με την λεωφόρο Ζάπαντνι Προσπέκτ, ενώ τα Νεμέτσκαϊα και Ματρόσσκαϊα Σλομποντά με την λεωφόρο Βοστότσνι Προσπέκτ, και αργότερα με τον σιδηρόδρομο [6] .

[1]Иоганн Антон Гильденштедт, «Дневник путешествия в южную Россию академика Санкт-Петербургской Академии наук ильденштедта в 1773—1774 г.» (Перевод с немецкого М. Шугурова) [Ιωγκάν Αντόν Γκιλντενστέντ, «Το ημερολόγιο του ταξιδιού στη Νότια Ρωσία το 1773—1774 γραμμένο από τον Γκιλντενστέντ, ακαδημαϊκό της Ακαδημίας Επιστημών της Αγίας Πετρούπολης» (Μετάφραση από τα γερμανικά του Μ. Σουγούροβ)] // Ζαπίσκι Οντέσσκογο Όμπσεστβα Ιστόριι ι Ντρέβνοστεϊ, τχ. 11, 1879, σ. 225-227; Иван Бастрыга, Игорь Лыман, Начала истории Бердянска [Ιβάν Μπαστρίγα, Ιγκόρ Λίμαν, Αρχές της ιστορίας του Μπερντιάνσκ], Ζαπορόζιε, 2002, σ. 9-10.

[2]Новороссийский календарь на 1846 год, издаваемый от Ришельевскаго лицея [Ημερολόγιο της Νοβορωσσίας για το 1846 που δημοσιεύθηκε από το Λύκειο Ρισελιέβσκι], Οδησσός: τυπογραφείο της Οδησσού 1845, σ. 63.

[3]М-р. 4-го января [Μ-ρ. 4 Ιανουαρίου], Οντέσκι Βέστνικ, τχ. 10, (25 Ιανουαρίου 1862), σ. 44.

[4]М. Бухтеев, «О торговом значении Бердянска» [Μ. Μπουχτέεβ «Σχετικό με την εμπορική σημασία του Μπερντιάνσκ»] // Οντέσκι Βέστνικ, τχ. 38, (10 Μαίου 1847), σ.199-200.

[5] М-р. 25-го февраля [Μ-ρ. 25 Φεβρουαρίου], Οντέσκι Βέστνικ, τχ. 32, (21 Μαρτίου 1861), σ. 138 – 139.

[6] Константінова В. М. Урбанізація: південноукраїнський вимір (1861 – 1904 роки) [Κωνσταντίνοβα Β. Μ. Αστικοποίηση στη νότια Ουκρανία (1861 - 1904)], Ζαπορίζια, «ΑΑ Ταντέμ», 2010, σ. 207.

Αναφορές

Στην ελληνική γλώσσα (greek language)

Web sites:

Ιστοσελίδες:

«Юне місто», Літопис історії Бердянська очима кореспондентів «Одеського Вісника» (1827 – 1860 рр.), [«Νέα πόλη», Καταγραφή της ιστορίας του Μπερντιάνσκ με τη ματιά των ανταποκριτών της «Οντέσκι Βέστνικ» (1827 – 1860)], οι συντάκτες: Ιγκόρ Λίμαν, Αντρέι Πιμένοβ Μπερντιάνσκ, Ροστόβ-Ντον, 2007, σ. 129-130, διαθέσιμο στη διεύθυνση http://ri-urbanhistory.org.ua/library/liman/Une_misto.pdf (πρόσβαση: 09.06.2013).

«Кращий порт Азовського моря», Літопис історії Бердянська очима кореспондентів «Одеського Вісника» (1861 – 1875 рр.), [«Το καλύτερο λιμάνι της Αζοφικής θάλασσας», Καταγραφή της ιστορίας του Μπερντιάνσκ με τη ματιά των ανταποκριτών της «Οντέσκι Βέστνικ» (1861 – 1875)], οι συντάκτες: Ιγκόρ Λίμαν, Βικτωρία Κωνσταντίνοβα], Μπερντιάνσκ, Ροστόβ-Ντον, 2007, σ. 28, 50, διαθέσιμο στη διεύθυνση http://ri-urbanhistory.org.ua/library/konstantinova-liman/Krashyi_port.pdf (πρόσβαση 09/06/2013).

Константінова Вікторія. Урбанізація: південноукраїнський вимір (1861 – 1904 роки) [Κωνσταντίνοβα Βικτωρία, Αστικοποίηση στη νότια Ουκρανία (1861 - 1904)], Ζαπορίζια, «ΑΑ Ταντέμ», 2010, σ. 207, διαθέσιμο στη διεύθυνση http://ri-urbanhistory.org.ua/library/konstantinova/Yrbanizaciya.Pivdenno-_ukrainsky_vimir.pdf (πρόσβαση: 09.06.2013).

Archival sources:

Αρχειακές πηγές:

Κρατικό Αρχείο της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας (ΚΑΑΔΚ), αρχειακή σειρά 27 «Таврическое губернское правление» [«Επαρχιακό Συμβούλιο της Ταυρίδας»]. αριθμός ευρετηρίου 1, φάκελος 6998 «По предложению губернатора о проложении чумацкой дороги к Бердянскому порту, 9.03. – 9.05.1861» [«Σχετικά με την πρόταση του κυβερνήτη για την κατασκευή του δρόμου προς το λιμάνι του Μπερντιάνσκ, 9 Μαρτίου – 9 Μαίου του 1861»], 37 σ.

Κρατικά Αρχεία της Οδησσού (ΚΑΟ), αρχειακή σειρά 1 «Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора» [«Διεύθυνση του Γενικού Κυβερνήτη του Νοβοροσσίσκ και της Βεσσαραβίας »], αριθμός ευρετηρίου 42, φάκελος 12 «О нарезке г. Бердянску земли от дач Котур-Оглу и сел. Кенегез для свободного прогона принадлежащего жителям Бердянска скота на водопой из речек Берды и Куцобердянки, 1862» [«Σχετικά με την χρήση της γης από τα εξοχικά του Κοτούρ-Ογλού και τα χωριά. Κενεγέζ για ελεύθερο πέρασμα των βοοειδών που ανήκουν στους κατοίκους του Μπερντιάνσκ προς τα ποτάμια Μπερντί και Κουτσομπερντιάνκα, 1862»], 114 σ.

ΚΑΟ, αρχειακή σειρά 1 «Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора» [«Διεύθυνση του Γενικού Κυβερνήτη του Νοβοροσσίσκ και της Βεσσαραβίας »], αριθμός ευρετηρίου 197, φάκελος 125 «О соединении Бердянского уезда с Мелитопольским, здесь же о восстановлении по прежнему должности Бердянского уездного предводителя дворянства, 1859» [«Σχετικά με την ενοποίηση του νομού του Μπερντιάνσκ με το νομό του Μελιτόπολ, όπως και με την αποκατάσταση της θέσης του προέδρου των ευγενών του Μπερντιάνσκ, 1859»], σ. 10, ο φάκελος δεν διασώθηκε .

ΚΑΟ, αρχειακή σειρά 1 «Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора» [«Διεύθυνση του Γενικού Κυβερνήτη του Νοβοροσσίσκ και της Βεσσαραβίας »], αριθμός ευρετηρίου 197, φάκελος 1830 «Об открытой железной руде в Бердянском уезде и об открытом там же прииске каменного угля, 1859» [«Σχετικά με την ανακάλυψη σιδηρομεταλλεύματος στην περιοχή του Μπερντιάνσκ και την ανακάλυψη λιθάνθρακα στο ίδιο ορυχείο, 1859»].

ΚΑΟ, αρχειακή σειρά 1 «Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора» [«Διεύθυνση του Γενικού Κυβερνήτη του Νοβοροσσίσκ και της Βεσσαραβίας »], αριθμός ευρετηρίου 198, φάκελος 1867 «По просьбе Бердянского общества вольных матросов о переселении оного на Куцебердянскую землю, близ Бердянска, по исходе оттуда ногайцев в Турцию, а также о поселении матросов этого общества в Приамурском крае, 1860» [«Κατόπιν αιτήματος του Συλλόγου ελεύθερων ναυτικών του Μπερντιάνσκ για την επανεγκατάσταση των ναυτικών στη τοποθεσία Κουτσεμπερντάνσκαϊα κοντά στο Μπερντιάνσκ, μετά την αποχώρηση ί των Νογκάιτσι από αυτή την περιοχή και την εγκατάστασή τους στην Τουρκία, καθώς και για την ίδρυση οικισμού των ναυτικών αυτού του συλλόγου στην περιοχή του Αμούρ, 1860»].

ΚΑΟ, αρχειακή σειρά 1 «Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора» [«Διεύθυνση του Γενικού Κυβερνήτη του Νοβοροσσίσκ και της Βεσσαραβίας »], αριθμός ευρετηρίου 218, φάκελος 4 «О водворении запорожских казаков, вышедших в Россию из Турецких владений под предводительством полковника Гладкого; а также и отдельно часть 5-я, 1834» [«Για την εγκατάσταση των κοζάκων του Ζαπορόζιε οι οποίοι ήρθαν στη Ρωσία από τα εδάφη της Τουρκίας υπό την αρχηγία του συνταγματάρχη Γλαντκόβ, και επίσης χωριστά το μέρος 5^ο, 1834»].

Bibliography:

Βιβλιογραφία:

Гильденштедт Иоганн Антон, «Дневник путешествия в южную Россию академика Санкт-Петербургской Академии наук ильденштедта в 1773—1774 г.» (Перевод с немецкого М. Шугурова) [Ιωγκάν Αντόν Γκιλντενστέντ, «Το ημερολόγιο του ταξιδιού στη Νότια Ρωσία το 1773—1774 με συγγραφέα τον Γκιλντενστέντ, ακαδημαϊκό της Ακαδημίας Επιστημών της Αγίας Πετρούπολης» (Μετάφραση από τα γερμανικά του Μ. Σουγούροβ)] // Ζαπίσκι Οντέσσκογο Όμπσεστβα Ιστόριι ι Ντρέβνοστεϊ, τχ. 11, 1879, σ. 225-227.

Новороссийский календарь на 1846 год, издаваемый от Ришельевскаго лицея [Νοβοροσσίσκι Καλεντάρ για το 1846 που δημοσιεύθηκε από το Λύκειο Ρισελιέβσκι], Οδησσός: τυπογραφείο της Οδησσού 1845, σ. 63.

М. Бухтеев, «О торговом значении Бердянска» [Μ. Μπουχτέεβ «Σχετικό με την εμπορική σημασία του Μπερντιάνσκ»] // Οντέσκι Βέστνικ, τχ. 38, (10 Μαίου 1847), σ. 199-200.

М-р. 25-го февраля [Μ-ρ. 25 Φεβρουαρίου], Οντέσκι Βέστνικ, τχ. 32, (21 Μαρτίου 1861), σ. 138 – 139.

М-р. 4-го января [Μ-ρ. 4 Ιανουαρίου], Οντέσκι Βέστνικ, τχ. 10, (25 Ιανουαρίου 1862), σ. 44.

Иван Бастрыга, Игорь Лыман, Начала истории Бердянска [Ιβάν Μπαστρίγα, Ιγκόρ Λίμαν, Αρχές της ιστορίας του Μπερντιάνσκ], Ζαπορόζιε, 2002, σ. 9-10.

«Юне місто», Літопис історії Бердянська очима кореспондентів «Одеського Вісника» (1827 – 1860 рр.), [«Νέα πόλη», Καταγραφή της ιστορίας του Μπερντιάνσκ με τη ματιά των ανταποκριτών της «Οντέσκι Βέστνικ» (1827 – 1860)], οι συντάκτες: Ιγκόρ Λίμαν, Αντρέι Πιμένοβ Μπερντιάνσκ, Ροστόβ-Ντον, 2007, σ. 129-130.

«Кращий порт Азовського моря», Літопис історії Бердянська очима кореспондентів «Одеського Вісника» (1861 – 1875 рр.), [«Το καλύτερο λιμάνι της Αζοφικής θάλασσας», Καταγραφή της ιστορίας του Μπερντιάνσκ με τη ματιά των ανταποκριτών της «Οντέσκι Βέστνικ» (1861 – 1875)], οι συντάκτες: Ιγκόρ Λίμαν, Βικτωρία Κωνσταντίνοβα, Μπερντιάνσκ, Ροστόβ-Ντον, 2007, σ. 28, 50.

Константінова В. М. Урбанізація: південноукраїнський вимір (1861 – 1904 роки) [Κωνσταντίνοβα Β. Μ. Αστικοποίηση στη νότια Ουκρανία (1861 - 1904)], Ζαπορίζια, «ΑΑ Ταντέμ», 2010, σ. 207.

Russian language

Web sites:

Вебсайты:

«Юне місто». Літопис історії Бердянська очима кореспондентів «Одеського Вісника» (1827 – 1860 рр.) // Упорядники: Ігор Лиман, Андрій Піменов. — Бердянськ – Ростов-на-Дону: РА «Тандем – У», 2007. — С. 129-130. [Электронный ресурс] // URL: http://ri-urbanhistory.org.ua/library/liman/Une_misto.pdf (Дата обращения: 09.06.2013).

«Кращий порт Азовського моря». Літопис історії Бердянська очима кореспондентів «Одеського Вісника» (1861 – 1875 рр.) // Упорядники: Ігор Лиман, Вікторія Константінова. — Бердянськ – Таганрог: РА «Тандем – У», 2007. — С. 28, 50. [Электронный ресурс] // URL: http://ri-urbanhistory.org.ua/library/konstantinova-liman/Krashyi_port.pdf (Дата обращения: 09.06.2013).

Константінова Вікторія. Урбанізація: південноукраїнський вимір (1861 – 1904 роки). — Запоріжжя: АА Тандем, 2010. — С. 207. [Электронный ресурс] // URL: http://ri-urbanhistory.org.ua/library/konstantinova/Yrbanizaciya.Pivdenno_ukrainsky_vimir.pdf (Дата обращения: 09.06.2013).

Archival sources:

Архивные источники:

Государственный архив в Автономной Республике Крым. — Ф. 27 (Таврическое губернское правление). — Оп. 1. — Д. 6998 (По предложению губернатора о проложении чумацкой дороги к Бердянскому порту. — 9.03. – 9.05.1861). — 37 л.

Государственный архив Одесской области. — Ф. 1 (Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора). — Оп. 42. — Д. 12 (О нарезке г. Бердянску земли от дач Котур-Оглу и сел. Кенегез для свободного прогона принадлежащего жителям Бердянска скота на водопой из речек Берды и Куцобердянки». — 1862). —114 л.

Государственный архив Одесской области. — Ф. 1 (Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора). — Оп. 197. — Л. 10: Д. 125 (1859 г.) (О соединении Бердянского уезда с Мелитопольским, здесь же о восстановлении по прежнему должности Бердянского уездного предводителя дворянства). — 50 л. [Дело не сохранилось].

Государственный архив Одесской области. — Ф. 1 (Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора). — Оп. 197. — Д. 1830 (1859 г.) (Об открытой железной руде в Бердянском уезде и об открытом там же прииске каменного угля). — 77 л.

Государственный архив Одесской области. — Ф. 1 (Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора). — Оп. 198. — Д. 1867 (1860 г.) (По просьбе Бердянского общества вольных матросов о переселении оного на Куцебердянскую землю, близ Бердянска, по исходе оттуда ногайцев в Турцию, а также о поселении матросов этого общества в Приамурском крае). — 112 л.

Государственный архив Одесской области. — Ф. 1 (Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора). — Оп. 218. — Д. 4 (1834 г.) (О водворении запорожских казаков, вышедших в Россию из Турецких владений под предводительством полковника Гладкого; а также и отдельно часть 5-я). — 396 л.

Государственный архив Одесской области. — Ф. 1 (Управление Новороссийского и Бессарабского генерал-губернатора). — Оп. 218. — Д. 2 (1837 г.) (Об Азовском казачьем войске). — 498 л.

Bibliography:

Библиография:

Гильденштедт Иоганн Антон. Дневник путешествия в южную Россию академика Санкт-Петербургской Академии наук Гильденштедта в 1773—1774 г. / Перевод с немецкого М. Шугурова // Записки Одесского общества истории и древностей. – Т.ХI, 1879. – С. 225-227.

Новороссийский календарь на 1846 год, издаваемый от Ришельевскаго лицея. — Одесса: в городской типографии, 1845. — С. 63.

Бухтеев М. О торговом значении Бердянска // Одесский Вестник. — № 38. — 10.V.1847. — С.199-200.

М-р. 25-го февраля // Одесский Вестник. — № 32. — 21.III.1861. — С. 138-139.

М-р. 4-го января // Одесский Вестник. — № 10. — 25.I.1862. — С. 44.

БастрыгаИван, ЛыманИгорь. Начала истории Бердянска. — Запорожье, б.и., 2002. — С. 9-10.

Константінова В.М. Урбанізація: південноукраїнський вимір (1861 – 1904 роки). — Запоріжжя: АА Тандем, 2010. — С. 207.

Επιστροφή