Θεοδοσία

Θέμα: Ελληνικό σχολείο στη Θεοδοσία.

Η ελληνική παιδεία ως σύμβολο και μέσο καλλιέργειας της ελληνικής εθνικής συνείδησης σε κάθε ιστορική της μορφή αποτελούσε ένα αναπόσπαστο μέρος της εθνικής, θρησκευτικής και πολιτιστικής ζωής των Ελλήνων. Κατά παράδοση, το πνεύμα διαφωτισμού, μόρφωσης και παιδείας που κυριαρχούσε στην Ευρώπη των νεότερων χρόνων, στην Ελλάδα παρέμενε εντός των θρησκευτικών συνόλων, στα κέντρα πνευματικής και θρησκευτικής ζωής των ορθόδοξων κοινοτήτων. Από τα τέλη του 18 αιώνα, άλλος ένας σοβαρός παράγοντας επηρέασε όλο το σύστημα εθνικής και θρησκευτικής εκπαίδευσης των Ελλήνων μέσα στον ελλαδικό χώρο, στη Μικρά Ασία, τη Ρωσική αυτοκρατορία και άλλες περιοχές της Διασποράς. Η ιδέα της εθνικής απελευθέρωσης και πολιτισμικής ανανέωσης διαδόθηκε σε όλο τον ελληνόφωνο κόσμο ανοίγοντας σε κάθε Έλληνα καινούργιους ορίζοντες και δημιουργώντας καινούργια οράματα που γεννούσαν και νέες ανάγκες σε εθνικό, κοινοτικό, κοινωνικό και προσωπικό επίπεδο.

Η ελληνική παρουσία στα εδάφη της Ρωσικής αυτοκρατορίας έχει ιστορικές καταβολές ήδη από την θεμελίωση των αρχαίων αποικιών στις ακτές του Ευξείνου Πόντου (7ος αι. π. Χ.). Στον Μεσαίωνα, η πολιτιστική επιρροή του Βυζάντιου διατηρήθηκε μέσω του ελληνικού χριστιανικού πληθυσμού της Χερσονήσου-Χερσώνας και των κατοίκων της ορεινής Κριμαίας, όπου υπήρχαν έως και το 12ο αιώνα πέντε χριστιανικές επισκοπές. Η πολυτάραχη ιστορία της Κριμαίας στον 13ο-17ο αιώνα είχε ως αποτέλεσμα να διαμορφωθούν διαφορετικές (στην γλωσσολογική αναλογία) ομάδες των Ελλήνων: οι ελληνόφωνοι ορθόδοξοι Ρωμιοί και οι τουρκόφωνοι ορθόδοξοι Ουρούμε. Η αναγκαστική μετακίνησή τους από την Κριμαία με διάταγμα της Αικατερίνης της Μεγάλης στη βόρεια παραθαλάσσια περιοχή της Αζοφικής το 1778 – 1779 επέφερε καθοριστικές αλλαγές στην πληθυσμιακή σύνθεση της Κριμαίας γεννώντας παράλληλα το ένα ξεχωριστό ιστορικό, δημογραφικό και πολιτιστικό φαινόμενο: τους Έλληνες της Μαριούπολης. Μετά από την προσάρτηση της Κριμαίας, το 1783, η Ρωσική Αυτοκρατορία άρχισε τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις και τον εποικισμό της περιοχής με σκοπό να αλλάξει την δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού, ο οποίος τώρα αποτελούνταν ως επί το πλείστον από Τατάρους, με αποτέλεσμα οι Έλληνες στις αρχές του 19ου αιώνα να αποτελούν μόλις το 25% του πληθυσμού της Κριμαίας.

Αξιόλογος αριθμός Ελλήνων Οθωμανών υπηκόων άρχισε να μεταναστεύει στη Ρωσία από τα τέλη του 18ου αιώνα λόγω οικονομικών παραγόντων και της δυνατότητας να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους δικαιώματα. Σχεδόν αμέσως με την άφιξη των Ελλήνων μεταναστών, με τη υλική βοήθεια διάφορων ευεργετών από την ελληνική κοινότητα ιδρύθηκαν τα πρώτα ενοριακά σχολεία, τα οποία με την σιωπηλή συναίνεση της απόλυτης μοναρχίας της Ρωσίας διδάσκοντας με βασική γλώσσα την ελληνική για τα ελληνόπουλα. Στο β΄ μισό του 19ου αιώνα έως τις αρχές του 20 αιώνα οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις στη Ρωσική Αυτοκρατορία επέτρεψαν την διάδοση των εκπαιδευτικών ενοριακών οργανισμών των Ελλήνων, η οποία συνοδεύτηκε με την αυστηρή παρακολούθηση των δραστηριοτήτων τους από τα αρμόδια όργανα. Στη δεκαετία του 1880, τα σχολεία των Ελλήνων της Κριμαίας αποτέλεσαν το 26,1 % των ενοριακών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της χερσονήσου, ενώ το ποσοστό των Ελλήνων έφτανε μόνο το 3,3 % του συνολικού πληθυσμού (η μείωση του ελληνικού πληθυσμού στην Κριμαία άρχισε να παρατηρείται από το β΄ μισό του 19 αιώνα) Αν και ο αριθμός και το επίπεδο των σχολείων δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες όλων των Ελλήνων της Κριμαίας, άλλωστε αυτό ίσχυε και για όλο το σύστημα της ενοριακής εκπαίδευσης στη Ρωσική Αυτοκρατορία), παρόλα αυτά η ύπαρξή τους εμπόδιζε – ως ένα βαθμό – την αφομοίωση του ελληνικού πληθυσμού από τους άλλους κατοίκους της χερσονήσου. Η λειτουργία μειονοτικών σχολείων υπήρξε ένας βασικός τρόπος διατήρησης της εθνικής συνείδησης.

Το 1811 στο προαύλιο της ελληνικής εκκλησίας των Εισόδιων της Θεοτόκου στη Θεοδοσία λειτούργησε το ελληνικό ενοριακό σχολείο. Η Μαίρη Holderness, Αγγλίδα περιηγήτρια η οποία έζησε από το 1816 ως το 1820 στο ελληνικό χωριό Καραγκιόζ, [1] γράφει για αυτό το σχολείο: «Στη Κάφα (Θεοδοσία) υπάρχει ένα σχολείο που ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο. Εκεί διδάσκονται πέντε διαφορετικές γλώσσες: Ρωσικά, Τουρκικά ή Τατάρικα, Ελληνικά και νομίζω Ιταλικά ή Γαλλικά. Διδάσκεται και η σλαβική γλώσσα, αλλά η μελέτη της είναι περιορισμένης εμβέλειας και χρησιμοποιείται μόνο στην εκκλησία» [2]. Το 1857 η διδασκαλία των ελληνικών και τουρκικών καταργήθηκε και αντί αυτών εισήχθη η γαλλική γλώσσα [3].

Το 1884 στην Θεοδοσία η «Επιτροπή Πρόνοιας» της ελληνικής εκκλησίας των Εισόδιων της Θεοτόκου επίσης λειτουργούσε ένα σχολείο, στο οποίο φοιτούσαν ελληνόπουλα [4]. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε τον αριθμό των μαθητών αυτού του σχολείου. Η χορωδία του έψελνε στην εκκλησία του Αγ. Αλεξάνδρου Νέβσκι, στην εκκλησία της Εισόδιων της Θεοτόκου και στην στρατιωτική εκκλησία της Θεοδοσίας [5].

Μετά την επανάσταση του 1917, οι σφοδρές αλλαγές στο πολιτικό και νομικό καθεστώς στη Ρωσία επηρέασαν την θέση της εκκλησίας και της εκκλησιαστικής ενορίας. Το 1937 οι αρχές έκλεισαν την εκκλησία και το σχολείο.

[1] Τώρα οικισμός Τσερνοπόλιε, κοίτ. Λ. Π. Κραβτσόβα, Β. Κ. Γκαραγκούλα, Λ. Β. Γκούρμποβα, Ε. Β. Καρκάτς(επιμ.), Административно-территориальные преобразования в Крыму, 1783 – 1998 [Διοικητικές και εδαφικές μεταρρυθμίσεις στην Κριμαία, 1783-1998], Τάυρια-Πλιούς, Συμφερούπολη 1999.

[2] «Critical Notices, of the Notes Relative to the Crimean tatars», Literary Gazette, July 14, 1821; British Critic, August, 1821; Edinburgh Review, January, 1822; Holderness Mary, New Russia. Journey from Riga to the Crimea, by Way of Kiev; With Some Account of the Colonization, and the Manners and Customs of the Colonists of New Russia to the which are added, Notes Relating to the Crime Tatars, London 1828, 137; М. А. Абдуллаева, «Сочинения Мэри Холдернесс о новогреках Южной Украины (по материалам первой четверти XIX века)» [Μ. Α. Αμπντουλλάεβα, Έργα της Μαίρη Holderness για τους νέους Έλληνες της Νότιας Ουκρανίας (με τα δεδομένα του α΄ τέταρτου του 19 αι.], Τα Πρακτικά του Διεθνούς συνεδρίου «Україна - Греція: історична спадщина і перспективи співробітництва» [Ουκρανία – Ελλάδα: ιστορική κληρονομιά και προοπτικές συνεργασίας], τχ. 1, παρ. 1, Μαριούπολη 1999, 245 - 246.

[3] Гермоген, Таврическая епархия [Γκερμογέν, Η επαρχία της Ταυρίδας], Τυπογραφείο της επαρχιακής διοίκησης, Πσκοβ 1887, 374.

[4] Παυλίδης Ε., Ο Ελληνισμός της Ρωσίας και τα 33 χρόνια του εν Αθήναις Σωματείου των εκ Ρωσία Ελλήνων, Έκδοσις του Σωματείου των Ρωσίας Ελλήνων, Αθήνα 1953, 214.

[5] «Доклад протоиерея А. Назаревского Его Преосвященству о положении школьного дела в Таврической епархии» [Έκθεση του πρωθιερέα Α. Ναζαρέβσκι στον Θεοφιλέστατο σχετικά με την κατάσταση των σχολικών υποθέσεων στην επαρχία της Ταυρίδας], Ταυρίτσεσκιε Επαρχιάλνιε Βέντομοστι, 1884, τχ. 8, 359.

Αναφορές

Βιβλιογραφία:

British Critic, August 1821.

Edinburgh Review, January 1822.

«Critical Notices, of the Notes Relative to the Crimean tatars», Literary Gazette, July 14, 1821.

Holderness Mary, New Russia. Journey from Riga to the Crimea, by Way of Kiev; With Some Account of the Colonization, and the Manners and Customs of the Colonists of New Russia to the which are added, Notes Relating to the Crime Tatars, London 1828.

Παυλίδης Ε., Ο Ελληνισμός της Ρωσίας και τα 33 χρόνια του εν Αθήναις Σωματείου των εκ Ρωσία Ελλήνων, Έκδοσις του Σωματείου των Ρωσίας Ελλήνων, Αθήνα 1953.

Λ. Π. Κραβτσόβα, Β. Κ. Γκαραγκούλα, Λ. Β. Γκούρμποβα, Ε. Β. Καρκάτς(επιμ.), Административно-территориальные преобразования в Крыму, 1783 – 1998 [Διοικητικές και εδαφικές μεταρρυθμίσεις στην Κριμαία, 1783-1998], Τάυρια-Πλιούς, Συμφερούπολη 1999.

Гермоген, Таврическая епархия [Γκερμογέν, Η επαρχία της Ταυρίδας], Τυπογραφείο της επαρχιακής διοίκησης, Πσκοβ 1887.

«Доклад протоиерея А. Назаревского Его Преосвященству о положении школьного дела в Таврической епархии» [Έκθεση του πρωθιερέα Α. Ναζαρέβσκι στον Θεοφιλέστατο σχετικά με την κατάσταση των σχολικών υποθέσεων στην επαρχία της Ταυρίδας], Ταυρίτσεσκιε Επαρχιάλνιε Βέντομοστι, 1884, τχ. 8.

М. А. Абдуллаева, «Сочинения Мэри Холдернесс о новогреках Южной Украины (по материалам первой четверти XIX века)» [Μ. Α. Αμπντουλλάεβα, Έργα της Μαίρη Holderness για τους νέους Έλληνες της Νότιας Ουκρανίας (με τα δεδομένα του α΄ τέταρτου του 19 αι.], Τα Πρακτικά του Διεθνούς συνεδρίου «Україна - Греція: історична спадщина і перспективи співробітництва» [Ουκρανία – Ελλάδα: ιστορική κληρονομιά και προοπτικές συνεργασίας], τχ. 1, παρ. 1, Μαριούπολη 1999.