Κερτς

Θέμα: Ελληνικό σχολείο στο Κερτς.

Η ελληνική παρουσία στη περιοχή του Κιμμέριου Βοσπόρου στα εδάφη της Ρωσικής αυτοκρατορίας χρονολογείται από την εποχή ήδη από την θεμελίωση των αρχαίων αποικιών στις ακτές του Ευξείνου Πόντου (7^ος αι. π. Χ.). Στον Μεσαίωνα η πολιτιστική επιρροή του Βυζαντίου διατηρήθηκε μέσω του ελληνικού χριστιανικού πληθυσμού της Χερσονήσου-Χερσώνας και των κατοίκων της ορεινής Κριμαίας, όπου υπήρχαν έως και το 12^ο αιώνα πέντε χριστιανικές επισκοπές. Η πολυτάραχη ιστορία της Κριμαίας στη διάρκεια του 13ου-17ου αι. είχε το αποτέλεσμα να διαμορφωθούν οι διαφορετικές (στην γλωσσολογική αναλογία) ομάδες των Ελλήνων: Ρωμιοί (ελληνόφωνοι ορθόδοξοι) και Ουρούμε (τουρκόφωνοι ορθόδοξοι). Η αναγκαστική μετακίνησή τους από την Κριμαία με διάταγμα της Αικατερίνης της Μεγάλης στη βόρεια παραθαλάσσια περιοχή της Αζοφικής το 1778 – 1779 προκάλεσε καθοριστικές αλλαγές στην πληθυσμιακή σύνθεση της Κριμαίας γεννώντας παράλληλα το ιστορικό, δημογραφικό και πολιτιστικό φαινόμενο: τους Έλληνες της Μαριούπολης. Μετά από την προσάρτηση της Κριμαίας το 1783 η Ρωσική Αυτοκρατορία άρχισε τις διοικητικές μεταρρυθμίσεις και τον αποικισμό της περιοχής με σκοπό να αλλάξει την δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού, ο οποίος τώρα αντιπροσωπευόταν επί το πλείστον από τους Τατάρους, με αποτέλεσμα οι Έλληνες στις αρχές του 19ου αι. να αποτελούν μόλις το 25% του πληθυσμού της Κριμαίας.

Αξιόλογος αριθμός Ελλήνων Οθωμανών υπηκόων άρχισε να μεταναστεύει στη Ρωσία από τα τέλη του 18ου αιώνα λόγω οικονομικών παραγόντων και της δυνατότητας να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους δικαιώματα. Σχεδόν αμέσως με την άφιξη των Ελλήνων μεταναστών με τη βοήθεια των διάφορων ευεργετών τους ιδρύθηκαν και τα πρώτα ενοριακά σχολεία τα οποία με την σιωπηλή συναίνεση της απόλυτης μοναρχίας της Ρωσίας λειτούργησαν στα ελληνικά και για τα ελληνόπουλα. Στο β΄ μισό του 19ου αι. έως τις αρχές του 20 αι. οι μεταρρυθμίσεις στον τομέα της παιδείας στη Ρωσική Αυτοκρατορία επέτρεψαν την διάδοση των εκπαιδευτικών ενοριακών οργανισμών των Ελλήνων, η οποία συνοδεύτηκε με την αυστηρή παρακολούθηση των δραστηριοτήτων τους από τα αρμόδια όργανα. Στη δεκαετία του 1880, τα σχολεία των Ελλήνων της Κριμαίας αποτέλεσαν το 26,1 % των ενοριακών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της Κριμαίας, ενώ το ποσοστό των Ελλήνων έφτανε μόνο το 3,3 % του συνολικού πληθυσμού^.(η μείωση του ελληνικού πληθυσμού στην Κριμαία άρχισε να παρατηρείται από το β΄ μισό του 19 αι.). Αν και ο αριθμός και το επίπεδο των σχολείων δεν μπορούσαν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες όλων των Ελλήνων της Κριμαίας, άλλωστε αυτό ίσχυε και για όλο το σύστημα της ενοριακής εκπαίδευσης στη Ρωσική Αυτοκρατορία), ακριβώς η ύπαρξή τους εμπόδιζε – ως ένα βαθμό – την αφομοίωση του ελληνικού πληθυσμού από τους άλλους κατοίκους της χερσονήσου. Η λειτουργία μειονοτικών σχολείων υπήρξε ένας βασικός τρόπος διατήρησης της εθνικής συνείδησης.

Το ενοριακό σχολείο της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου του Κερτς άνοιξε το 1868 για τα παιδιά ελληνικής καταγωγής. Αρχικά λειτούργησε στο εκκλησιαστικό κτίριο [1] και στη συνέχεια το 1872 με τα χρήματα του επίτροπου Σαλάτιτς κτίστηκε διώροφο κτίριο για κατοικία του ιερέα και σχολείο [2]. Τα εκκλησιαστικά κέρδη (περίπου 300 ρούβλια) αποτελούσαν την κύρια πηγή χρηματοδότησης της λειτουργίας του σχολείου. Ο «ιδιαίτερος ευεργέτης» του ήταν ο γνωστός έμπορος Κ. Ι. Μεσαξούδης οποίος το επιχορηγούσε ετησίως με 50 αργυρά ρούβλια. Επιπλέον για την φοίτηση στο σχολείο στη δεκαετία του 1880 οι μαθητές πλήρωναν δίδακτρα, τα οποία στη διάρκεια του σχολικού έτους, για παράδειγμα 1886-1887, ανέρχονταν σε 64 ρούβλια [3]. Κατά το ίδιο έτος για τη διδασκαλία των Θρησκευτικών ο ιερέας Θεόδωρος Βάρνιτσκι έπαιρνε από το ελληνικό σχολείο 75 ρούβλια (ενώ στα δύο ρωσικά σχολεία εργαζόταν άμισθος) [4], ο καθηγητής δε Αδάμ Αρβανιτάκης, που είχε πτυχίο δασκάλου, έπαιρνε 300 ρούβλια. Αξιοσημείωτο είναι πως ο δάσκαλος των Θρησκευτικών του σχολείου της Κοιμήσεως Θεοτόκου στο Ενικαλέ την ίδια σχολική χρονιά πληρώθηκε με 60 ρούβλια. Η ανάγνωση, γραφή, αριθμητική γινόταν με σχολικά εγχειρίδια εγκεκριμένα από το Υπουργείο Λαϊκής Παιδείας. Δίδασκαν επίσης τη Σλαβική και εκκλησιαστική ανάγνωση, [5] ενώ η διδασκαλία γινόταν στην Ελληνική και Ρωσική γλώσσα [6].

Μετά την επανάσταση του 1917 στη Ρωσία έγιναν ριζικές αλλαγές στο πολιτικό και νομικό καθεστώς της εκκλησίας και της εκκλησιαστικής ενορίας. Το 1937 οι αρχές έκλεισαν την εκκλησία και το σχολείο.

[1] «Отчет о состоянии церковно-приходских школ Таврической Епархии за 1884 / 1885 учебный год» [Η έκθεση για την κατάσταση των ενοριακών σχολείων της Επισκοπής Ταυρίδας για το 1884 / 1885 σχολικό έτος], Ταυρίτσεσκιε Βέντομοστι, 1886, τχ. 15, σ. 776 – 796; В. Д. Блаватский, «Раскопки Пантикапея в 1934 году» [Β. Ντ. Μπλαβάτσκιϊ, Ανασκαφές του Παντικάπαιον το 1934], Ματεριάλι ι ισλέντοβανια πο αρχεολόγιι Μοσκβί [Υλικά και Έρευνα για την Αρχαιολογία της Μόσχας], 1957, τχ. 56, σ. 251 – 253.

[2] Κρατικό αρχείο της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας (ΚΑΑΔΚ), αρχ. σειρά 118 «Таврическая духовная консистория» [«Εκκλησιαστικό Συμβούλιο της Ταυρίδας»], αρ. ευρ. 1, φάκ. 6236, 6540; αρχ. σειρά Ρ.-663 «Центральный исполнительный комитет Совета рабочих, крестьянских, красноармейских и краснофлотских депутатов Крымской АССР» [«Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή του Σοβιέτ αντιπροσώπων των εργατών, αγροτών, στρατιωτών και ναυτών του Κόκκινου στρατού της Αυτόνομης Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Κριμαίας»], αρ. ευρ. 10, φάκ. 622; αρ. ευρ. 18, φάκ. 74; Гермоген, Справочная книжка о приходах и храмах Таврической епархии [Γκερμογέν, Ευρετήριο των ενοριών και ναών της επαρχίας της Ταυρίδας], Συμφερούπολη 1886.

[3] «Отчет о состоянии церковно-приходских школ Таврической епархии за 1886 / 1887 учебный год» [Η έκθεση για την κατάσταση των ενοριακών σχολείων της Επισκοπής Ταυρίδας για το 1886 / 1887 σχολικό έτος], Ταυρίτσεσκιε Βέντομοστι, 1887, τχ. 23, σ. 1144 – 1170.

[4] «Доклад протоиерея А. Назаревского Его Преосвященству о положении школьного дела в Таврической епархии» [Έκθεση του πρωθιερέα Α. Ναζαρέβσκι στον Θεοφιλέστατο σχετικά με την κατάσταση των σχολικών υποθέσεων στην επαρχία της Ταυρίδας], Ταυρίτσεσκιε Επαρχιάλνιε Βέντομοστι, 1884, τχ. 8, σ. 359.

[5] М. А. Абдуллаева, «Християнські храми Керчі та Єнікалє в житті грецького населення наприкінці XVIII – XX ст.», [Μ. Α. Αμπντουλλάεβα, Χριστιανικοί ναοί του Κερτς και του Ενικαλέ στη ζωή του ελληνικού πληθυσμού στα τέλη του 18 – 20 αι.], Σχιντ [Ανατολή], Αναλυτικό και ενημερωτικό περιοδικό του Ουκρανικού Πολιτιστικού Κέντρου, Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, 2001, σ. 87 – 90.

[6] Ιστορικό και Πολιτιστικό Μουσείο της πόλης Κερτς, αρ. ευρ. 5, φακ. 161, σ. 5.

Αναφορές

Archives:

Αρχεία:

Ιστορικό και Πολιτιστικό Μουσείο της πόλης Κερτς, αρ. ευρ. 5, φάκ. 161.

Κρατικά Αρχεία της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Κριμαίας (ΚΑΑΔΚ), αρχ. σειρά 118 «Таврическая духовная консистория» [«Εκκλησιαστικό Συμβούλιο της Ταυρίδας»], αρ. ευρ. 1, φακ. 6236, 6540.

ΚΑΑΔΚ, αρχ. Ρ.-663 «Центральный исполнительный комитет Совета рабочих, крестьянских, красноармейских и краснофлотских депутатов Крымской АССР» [«Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή του Σοβιέτ αντιπροσώπων των εργατών, αγροτών, στρατιωτών και ναυτών του Κόκκινου στρατού της Αυτόνομης Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Κριμαίας»], αρ. ευρ. 10, φακ. 622; αρ. ευρ. 18, φακ. 74.

Bibliography:

Βιβλιογραφία:

В. Д. Блаватский, «Раскопки Пантикапея в 1934 году» [Β. Ντ. Μπλαβάτσκιϊ, Ανασκαφές του Παντικάπαιον το 1934], Ματεριάλι ι ισσλέντοβανια πο αρχεολόγιι Μοσκβί [Υλικά και Έρευνα για την Αρχαιολογία της Μόσχας], 1957, τχ. 56.

Гермоген, Справочная книжка о приходах и храмах Таврической епархии [Γκερμογέν, Ευρετήριο των ενοριών και ναών της επαρχίας της Ταυρίδας], Συμφερούπολη 1886.

«Доклад протоиерея А. Назаревского Его Преосвященству о положении школьного дела в Таврической епархии» [Έκθεση του πρωθιερέα Α. Ναζαρέβσκι στον Θεοφιλέστατο σχετικά με την κατάσταση των σχολικών υποθέσεων στην επαρχία της Ταυρίδας], Ταυρίτσεσκιε Επαρχιάλνιε Βέντομοστι, 1884, τχ. 8.

М. А. Абдуллаєва, «Християнські храми Керчі та Єнікалє в житті грецького населення наприкінці XVIII – XX ст.», [Μ. Α. Αμπντουλλάεβα, Χριστιανικοί ναοί του Κερτς και του Ενικαλέ στη ζωή του ελληνικού πληθυσμού στα τέλη του 18 – 20 αι.], Σχιντ [Ανατολή], Αναλυτικό και ενημερωτικό περιοδικό του Ουκρανικού Πολιτιστικού Κέντρου, Σεπτέμβριος, Οκτώβριος, 2001.

«Отчет о состоянии церковно-приходских школ Таврической Епархии за 1884 / 1885 учебный год» [Η έκθεση για την κατάσταση των ενοριακών σχολείων της Επισκοπής Ταυρίδας για το 1884 / 1885 σχολικό έτος], Ταυρίτσεσκιε Βέντομοστι, 1886, τχ. 15.

«Отчет о состоянии церковно-приходских школ Таврической епархии за 1886 / 1887 учебный год» [Η έκθεση για την κατάσταση των ενοριακών σχολείων της Επισκοπής Ταυρίδας για το 1886 / 1887 σχολικό έτος], Ταυρίτσεσκιε Βέντομοστι, 1887, τχ. 23.